Schaarse vergunning uitgelegd

Boven coffeeshopland hangt sinds enkele jaren een nieuw zwaard van Damocles. De zogenoemde schaarse vergunning. Deze kan zeer verstrekkende gevolgen hebben voor het exploiteren van een coffeeshop. Hoe zit dat?

Wat is een schaarse vergunning?

Gemeenten geven vergunningen uit voor een groot aantal activiteiten - economisch of niet--, bijvoorbeeld voor het gebruiken van een plein als terras, parkeervergunningen of bouwvergunningen. Sommige vergunningen zijn voor onbepaalde tijd geldig; andere moet je om de zoveel tijd weer opnieuw aanvragen. Een vergunning wordt ‘schaars’ genoemd als er meer gegadigden voor de vergunning zijn dan er vergunningen te verdelen zijn. Voorbeelden hiervan zijn vergunningen voor rondvaartboten, casino’s en taxistandplaatsen. Een gemeente kan er in zo’n geval voor kiezen om de vergunningen te verdelen door het ‘wie het eerst komt het eerst maalt’ principe, of door een loting te organiseren of een veiling, of door de gegadigden onderling met een test te vergelijken en dan één of meerdere partijen een vergunning te geven. Ook kan een gemeente beperkingen stellen aan de geldigheidsduur van die vergunning, zodat andere gegadigden die buiten de boot zijn gevallen na een aantal jaren opnieuw een kans maken. Iedere gemeente gaat anders om met de verdeling van (schaarse) vergunningen.

Achtergrond: eerlijk verdelen

Er wordt de laatste jaren anders tegen het verstrekken van vergunningen aangekeken dan vroeger. Gemeenten zoeken naar manieren om vergunningen eerlijker te verdelen, zeker als het om schaarse vergunningen gaat. Een aantal rechterlijke uitspraken geven richting hoe gemeenten dat kunnen doen.

Een van die uitspraken is die van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State in 2016 in een zaak over een Speelautomatenhal in Vlaardingen. In die uitspraak staat dat de gemeente bij de verdeling van ‘schaarse vergunningen’ iedereen gelijke kansen moet geven om zo'n vergunning te bemachtigen. Uit een andere uitspraak van het Europese Hof van Justitie in 2018 volgt dat de (Europese) Dienstenrichtlijn ook geldt voor veel van de economische vergunningen die gemeenten uitgeven. Met deze twee en andere uitspraken van rechters is er in korte tijd een nieuw juridisch kader ontstaan. Dat leidt ertoe dat een aantal gemeenten hun (vergunningen) beleid ingrijpend wijzigen.

Wat heeft dit met coffeeshops te maken?

In de meeste gemeenten is het niet mogelijk om zomaar een nieuwe coffeeshop te openen. Vaak is er sprake van een maximumstelsel. Dat betekent dat er hoogstens een nieuwe coffeeshop bij komt wanneer een van de bestaande coffeeshops sluit. Dat is zelden het geval. Veel coffeeshops blijven in de familie. Daardoor is in verschillende gemeenten het idee ontstaan om het runnen van een coffeeshop als een schaarse dienst te beschouwen. Of deze benadering standhoudt in het geval van coffeeshops moet juridisch nog worden uitgevochten. Coffeeshops hebben namelijk geen echte vergunning, maar een gedoogverklaring. Hoewel het nog lang niet zeker is of gedoogverklaringen kunnen worden beschouwd als vergunningen die onder een schaarse vergunningen systeem zouden kunnen of moeten vallen, gaan gemeente overal in het land over op een beperking van de maximale duur van de vergunningen voor coffeeshops en verloting van vrijgekomen vergunningen. Het uitgangspunt dat een coffeeshopvergunning onbeperkt geldig is, lijkt daarmee zijn langste tijd te hebben gehad.

Als een gemeente overstapt op een systeem van schaarse vergunningen voor coffeeshops waarbij de vergunning slechts enkele jaren geldig is, betekent dat nogal wat voor een bestaande coffeeshop. Het houdt namelijk in dat je als coffeeshop die al jaren draait mogelijk over enkele jaren moet gaan loten om je vergunning te vernieuwen. Het houdt ook in dat je coffeeshopvergunning mogelijk niet overdraagbaar meer is.

In welke gemeenten speelt dit?

Tot nog toe is er slechts van een aantal gemeenten bekend dat ze willen gaan werken met een systeem van schaarse vergunningen voor coffeeshops. Het is (nog?) geen landelijk beleid. In zoverre dat bij ons bekend is, zijn er op dit moment in Arnhem, Breda, Deventer, Doetinchem, Heerlen, Roermond , Schiedam, Zaanstad en Zwolle plannen geopperd om een systeem met schaarse gedoogvergunningen in te voeren voor coffeeshops. Of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren is onduidelijk. De materie is taaie kost, ook voor gemeenten.

In Arnhem wordt momenteel gesproken over een maximale duur van een vergunning van acht jaar en in Heerlen en Zwolle is de vergunning nog maar tien jaar geldig. In andere gemeente gelden andere maxima. Als de vergunning afloopt wordt deze opnieuw uitgeven aan gegadigden. Als er meer partijen zijn die in aanmerking willen komen wordt er geloot.

Gevolgen voor coffeeshops en de gemeente

Als in een gemeenten de gedoogvergunning tijdelijk is en na een aantal jaren opnieuw wordt verloot is dat goed nieuws voor mensen die een coffeeshop willen gaan exploiteren, maar er nog geen hebben. De verloting biedt ze een kans op de gedroomde vergunning. Maar het is minder prettig voor ondernemers die jarenlang geld en moeite hebben geïnvesteerd om hun zaak op te bouwen, en die van de ene op de andere dag hun shop niet meer kunnen uitbaten of eventueel verkopen. Een coffeeshop die goed loopt is het resultaat van een jarenlange investering van tijd en geld. Een coffeeshopondernemer moet goede relaties met de buurt en de gemeente zien op te bouwen, betrouwbare leveranciers vinden die goede cannabisproducten leveren of een goed, betrouwbaar beveiligingsbedrijf. Verder moet je als ondernemer een team van medewerkers samenstellen dat past bij de uitstraling van de shop en dan moet je je personeel ook goed inwerken en opleiden. Al deze zaken zijn essentieel voor een coffeeshop. Het is daarbij maar de vraag of aspirant coffeeshopondernemers nog wel geïnteresseerd zijn in het investeren in een coffeeshop als ze daar maar acht of tien jaar profijt van hebben. De kans dat een nieuwe coffeeshopondernemer zijn zaak niet goed georganiseerd krijgt is niet ondenkbeeldig. Zolang de coffeeshopsector moet balanceren tussen legaal en illegaal is het risicovol om te investeren in een coffeeshop.

Lang niet alle gemeenten willen een schaarse vergunning toepassen op coffeeshops omdat ze een goede band met de bestaande ondernemers niet zomaar willen inruilen voor een coffeeshopavontuur met een nieuwe ondernemer. Ook voor de buurt is een coffeeshop met een nieuwe eigenaar niet altijd een plezierige gedachte. Als de relatie met de huidige coffeeshopeigenaar goed is en er geen problemen zijn in de buurt, dan is het maar afwachten of dat met de volgende eigenaar ook zo is.

Schaarse vergunning en wietexperiment

Het is met name heel zuur voor de coffeeshops In Arnhem, Breda en Heerlen die meedoen aan het wietexperiment. Deze coffeeshops krijgen gedurende het experiment eindelijk een heuse vergunning. Dat is bepaald in de spelregels van het experiment. Wanneer dit een schaarse vergunning met een beperkte geldigheidsduur wordt, dan lopen deze coffeeshopondernemers het risico om de zaak die zij in vele jaren hebben opgebouwd na het experiment te verliezen. Meedoen aan het experiment brengt allerlei risico’s met zich mee en vergt veel extra inspanningen van een ondernemer. Het zou niet fair zijn dat iemand die zijn zaak de komende jaren door het experiment weet heen te loodsen, zijn vergunning meteen daarna in de loterij ziet verdwijnen en ander emplooi moet gaan zoeken.

Hoe ga je als coffeeshop met de schaarsvergunning om?

Een gemeente-ambtenaar of lokale politici in de gemeenteraad zijn in de kwestie ‘wel/geen schaarse vergunningen’ wellicht voornamelijk bezig met het gelijke kansenbeginsel en het moeten voldoen aan Europese wetgeving. Maar er speelt natuurlijk veel meer, het invoeren van een beperkte houdbaarheidsdatum van een gedoogvergunning heeft immers gevolgen voor de rust in de gemeente. Het is zaak dat je als ondernemer in een gemeente waar invoering van dit vergunningenstelsel speelt de betrokken beslissingnemers goed informeert over mogelijke gevolgen van het verloten van vergunningen. Het Platform Cannabisondernemingen Nederland adviseert in zo’n geval een aantal dingen:

Allereerst is het zaak dat coffeeshopondernemers binnen de betreffende gemeenten zoveel mogelijk samen optrekken. Zet een lokale bond op of zorg op een andere manier voor onderlinge informatie-uitwisseling. Samen sta je sterker dan alleen. In iedere gemeente is de situatie weer anders. Daarom adviseren wij alle coffeeshopondernemers om uit hun eigen geledingen een of meerdere vertegenwoordigers aan te wijzen die contact onderhouden met de gemeente (als dat al niet het geval is). Er is regelmatig sprake van wisseling van ambtenaren en politici die niet altijd even goed op de hoogte zijn van de situatie en mogelijke ongewenste gevolgen van wijzigingen in het beleid. Het is daarom belangrijk dat er regelmatig contact is om informatie uit te wisselen zodat er een verstandhouding ontstaat waarbij je als ondernemer geraadpleegd wordt als belangrijke beleidswijzigingen in de planning staan. Op die manier ontstaan er korte lijnen waarbij negatieve ontwikkelingen ook tijdig terug kunnen worden gerapporteerd. Dat verloopt overigens niet altijd even soepel. Je hebt als coffeeshopondernemer nu eenmaal te maken met veel negatieve beeldvorming waardoor veel instanties huiverig zijn om je als een serieuze gesprekspartner te zien. Maar de praktijk wijst uit dat lokale coffeeshopbonden en/of ondernemers die zich blijven inzetten uiteindelijk toch gehoord worden.

Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat je als lokale bond zelf onderzoek moet (laten) doen naar de gevolgen van bepaald beleid.

Het Platform Cannabisondernemingen Nederland kan leden daarnaast ook lokaal steunen met voorbeeldbrieven en andere onderliggende documenten.

Voor coffeeshopondernemers kan de schaarse vergunning een grote ‘game changer’ worden. Daarom volgen we de ontwikkelingen op dit gebied op de voet. Als je nu al echt alles wilt weten over schaarse vergunningen in het algemeen luister dan naar deze 45 minuten durende podcast

Maximering geldigheid gedoogverklaring

Arnhem: Vergunning voor maximaal 8 jaar. Maximaal 11 vergunningen

Breda: Vergunning voor 5 jaar. Maximaal 8 vergunningen

Deventer: vergunning voor maximaal 10 jaar. Maximaal 5 vergunningen

Doetinchem: Vergunning voor maximaal 5 (?) jaar. Maximaal 2 vergunningen

Heerlen: vergunning maximaal 10 jaar. Maximaal 3 vergunningen

Roermond: vergunning voor maximaal 7 jaar. Maximaal 2 vergunningen

Schiedam: vergunning voor maximaal 5 jaar. Maximaal 4 vergunningen

Zaanstad: vergunning voor maximaal 5 jaar. Maximaal 3 vergunningen

Zwolle: vergunning voor maximaal 10 jaar. Maximaal 5 vergunningen